عالمان حدیث‌پژوه، تقریرهای متفاوتی از روایت «نِیَّةُ المُؤمِنِ خَیرٌ مِن عَمَلِهِ»، ارائه کرده و هر یک، از دیدگاهی ویژه آن را تحلیل کرده‌اند؛ حدود 24تبیین برای این روایت مطرح شده است، ولی به‌نظر می‌رسد هیچ یک از تقریر‌ها معنای دقیق و جامع روایت را تبیین نمی‌کند. معنای مختار در تحلیل چرایی برتری نیت بر عمل خارجی، ناظر به حسن فعلی، حسن فاعلی، قبح فعلی و قبح فاعلی است؛ یعنی در مقایسۀ میان عمل نیکوی بیرونی و ضمیر درونی انسان مؤمن، حسن فاعلی او اهمیت بیشتری دارد. حسن و قبح فاعلی نیز حالتی تشکیکی است و می‌تواند مراتب گوناگونی داشته باشد؛ بر همین اساس، رتبۀ مؤمنان متفاوت است.
)